Ο Ύρβιν Γιάλομ, μέσα από το έργο και την εμπειρία του με θεραπευόμενους, διέκρινε τέσσερα δεδομένα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτά σχετίζονται με τις βασικές ανησυχίες των ανθρώπων. Είναι ο θάνατος, η ελευθερία και η ευθύνη, η απώλεια νοήματος και η υπαρξιακή απομόνωση.
Η υπαρξιακή απομόνωση ή μοναξιά δεν σχετίζεται με την απομάκρυνση από άλλους ανθρώπους. Μπορεί κανείς να περιβάλλεται από ένα μεγάλο δίκτυο ανθρώπων, από σύντροφο, φίλους, συγγενείς, και να απολαμβάνει ουσιαστικές σχέσεις. Ωστόσο, μπορεί να αισθάνεται και μόνος κάποιες φορές.
Αυτό το είδος μοναξιάς αφορά το χάσμα που βιώνουμε ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους, λόγω της μοναδικότητας μας. Κανείς άλλος δεν είναι σαν εμάς, κανείς δε μπορεί να αισθανθεί όπως εμείς και κανείς δεν μπορεί να γνωρίσεις τις σκέψεις μας ακριβώς όπως εμείς. Υπάρχουμε μόνοι μας, με τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας, αποτελώντας ο καθένας ένα μικρό σύμπαν.
Πώς βιώνουμε την υπαρξιακή μοναξιά;
Υπαρξιακή μοναξιά μπορούμε να βιώσουμε σε ανύποπτο χρόνο και περισσότερο σε ευάλωτες στιγμές. Για παράδειγμα, όταν αντιμετωπίζουμε μία δυσκολία και αισθανόμαστε ότι κανείς δεν μπορεί να μας καταλάβει.
Το παράδοξο είναι ότι, είμαστε μεν ξεχωριστοί και μόνοι, αλλά ταυτόχρονα υπάρχουμε σε έναν κόσμο με άλλους, έχουμε κοινά μαζί τους και μάλιστα, ως κοινωνικά όντα, τους έχουμε ανάγκη. Από τη μία πλευρά θέλουμε να διατηρήσουμε τη μοναδικότητα και την ανεξαρτησία μας και από την άλλη θέλουμε να συσχετιστούμε. Αυτή η σύγκρουση οδηγεί συχνά σε διαπροσωπικά προβλήματα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις εξαρτητικές σχέσεις.
Στις σχέσεις αυτές το άτομο, στην προσπάθεια να κατευνάσει το υπαρξιακό του άγχος απέναντι στην ελευθερία και τη μοναξιά, συγχωνεύεται και θέλει να γίνει ένα με τον άλλον. Συνήθως, αρνούμενο την διαφορετικότητα και την αυθύπαρκτη οντότητα του. Γίνεται αντικείμενο μέσα στη σχέση, καταλύει τα όρια του και τελικά χάνει την επαφή με τον εαυτό του, χρησιμοποιώντας τη σχέση σαν αντίδοτο στη μοναξιά.
Πώς την αντιμετωπίζουμε;
Η συνειδητοποίηση της υπαρξιακής μοναξιάς μπορεί να είναι μια εμπειρία συγκλονιστική και εναπόκειται σε εμάς πώς θα την αξιοποιήσουμε. Κάποιοι μπορεί να τη δουν από μια απαισιόδοξη σκοπιά και να καταλήξουν στο ότι όλα είναι μάταια. Η μοναξιά είναι αναπόδραστη και ο άνθρωπος θα είναι πάντα μόνος. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να τη δούμε με άλλα «γυαλιά» και να τη χρησιμοποιήσουμε υπέρ μας.
Η αλήθεια είναι ότι η βαθιά αποδοχή του δεδομένου της υπαρξιακής μοναξιάς μπορεί να μας απελευθερώσει. Όταν συνειδητοποιήσουμε και δεχθούμε πραγματικά ότι πράγματα, ως υπάρξεις, είμαστε μόνοι, όπως και όλοι οι άλλοι.Τότε μόνο θα μπορέσουμε να αφήσουμε πίσω τις μάταιες προσπάθειες για πλήρη κατανόηση από τον άλλο, για απόλυτη σύνδεση μαζί του, για την αναζήτηση της «τέλειας» σχέσης κλπ. Με λίγα λόγια, θα είμαστε σε θέση να εγκαταλείψουμε παράλογες προσδοκίες, που εν τέλει αποτελούν εμπόδιο τόσο για την σχέση με τον εαυτό μας, όσο και με άλλους ανθρώπους.
Ποια τα οφέλη από την συνηδειτοποίηση;
Οι προσδοκίες μας από τις σχέσεις θα είναι πια ρεαλιστικές και θα βασίζονται στην παραδοχή ότι, καλώς ή κακώς, μπορούμε να γνωρίσουμε τον άλλο μέχρι κάποιο σημείο. Θα κατανοήσουμε ότι η βαθιά εσωτερική ύπαρξη του είναι προσιτή μόνο σε εκείνον. ‘Εχοντας εμπεδώσει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κανέναν να αισθανθεί και να σκεφτεί όπως εμείς, όπως κανείς δεν μπορεί να επηρεάσει εμάς, αν δεν τον αφήσουμε, μπορούμε να γλιτώσουμε τον εαυτό μας από ατέρμονες συγκρούσεις και διαπροσωπικές διαφορές.
Με αυτή την πιο ξεκάθαρη ματιά, μπορούμε να σταθούμε καλύτερα στα πόδια μας και να συνδεθούμε πιο αυθεντικά με τους άλλους. Για παράδειγμα, σκεφτείτε ότι βρίσκεστε σε έναν καυγά με τον σύντροφο σας.
Στην πρώτη περίπτωση, προσπαθείτε ανώφελα να τον πείσετε ότι έχετε δίκιο και πρέπει να έρθει προς το μέρος σας. Εκείνος υποστηρίζει επίσης τη γνώμη του και αντιστέκεται, αφού κι αυτός θεωρεί ότι έχει δίκιο.
Στη δεύτερη περίπτωση, όπου έχετε συνειδητοποιήσει ότι ο καθένας είναι μόνος του και δεν γίνεται, ούτε χρειάζεται να είστε συνέχεια μαζί, να συμφωνείτε και να συμπορεύεστε σε όλα, παραδέχεστε ότι και δύο έχετε δίκιο και τώρα επενδύετε την ενέργεια σας στο να βρείτε λύσεις.
Δεν χρειάζεται να «συγκατοικούμε» με τους άλλους, ούτε να τους καταλαβαίνουμε, όπως οι ίδιοι τον εαυτό τους. Είναι ανέφικτο, υπόγεια καταπιεστικό και βλαβερό για τις σχέσεις.
Η αποδοχή της υπαρξιακής μας μοναξιάς μπορεί να μας δώσει τη δύναμη να είμαστε περισσότερο ο εαυτός μας. Ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι θα θεωρούμε τους εαυτούς μας απόλυτα αυτόνομους και ότι θα απομακρυνθούμε από τους συνανθρώπους μας. Αντίθετα, έτσι θα μπορέσουμε να συνδεθούμε με μεγαλύτερη ειλικρίνεια μαζί τους, με τη σκέψη ότι «μέσα μας είμαστε νησιά μοναδικά. ‘Οταν συνειδητοποιήσουμε την ιδέα αυτή, μπορούμε – αν θέλουμε – να χτίσουμε γέφυρες προς τους άλλους, αντί να στήνουμε φράγματα, απογοητευμένοι κάθε φορά που διαπιστώνουμε ότι οι άλλοι δεν είναι σαν κι εμάς» (Dyer, W.).
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη,
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
Dyer, D. (1978). Wayne. Pulling Your Own Strings.
